Jonathan Sacks (1948-2020) was emeritus opperrabbijn van Groot-Brittannië. Een rode draad in zijn werk is hoe religie een bijdrage kan bieden aan de problemen die zich in onze wereld voordoen. Zo ook in zijn uitleg van het boek Exodus, die de komende weken de leidraad zijn in onze vieringen.
Het Bijbelboek Exodus beschrijft hoe Israël door God bevrijd werd uit de slavernij van Egypte, en vervolgens langzaam tot een nieuw volk met een eigen wet wordt gevormd. Het is een krachtig verhaal dat door de tijd heen veel nieuwe bevrijdingsbewegingen heeft geïnspireerd.
Ondanks de vele onderwerpen in dit tweede boek van de Thora ontdekt Sacks toch een duidelijke rode draad: ‘Exodus’ is veel meer dan een religieus verhaal voor gelovige binnenskamers. Het is het ontwerp van een ‘moreel landschap’: een landschap waarbinnen ideeën over vrijheid, de rechtsstaat en de eigen verantwoordelijk-heid van burgers in hun verhouding tot God tot bloei kunnen komen op het gebied van leiderschap, keuzevrijheid, het belang van scholing, het loslaten van haatgevoelens, het grote goed van vrijheid, het helpen van de vijand, het liefhebben van de vreemdeling, Precies daarom, zo wil Sacks zeggen, is het verhaal van Exodus van universeel belang voor iedere maatschappij.
Het Bijbelboek Exodus contrasteert volgens Sacks regelmatig twee verhalen, waarbij het eerste verhaal getuigt van Gods macht, en het tweede verhaal benadrukt dat de rol van de Israëlieten: zij moeten God als partners terzijde staan. Zo zijn er twee veldslagen: met Egypte vóór de doortocht, en met Amalek ná de doortocht. Bij de eerste veldslag is Israël passief: God handelt alleen en verslaat de Egyptenaren met hun paarden en wagens. De Israëlieten mogen niets doen. God zal hen redden. In de veldslag bij Rafidim moet het volk actief meestrijden. De sleutel tot de overwinning is dat ze hun ogen moeten richten op Mozes die ondersteund door Aäron en Hur zijn staf omhoog houdt. God geeft kracht en moed om hun eigen strijd te strijden. Tijdens deze veldslag moeten ze zelf strijden tegen de Amalekieten en geloven dat God met hen is.
Deze dubbele structuur komt vaker voor: zo openbaart God zich twee keer en hij geeft tweemaal de stenen tafelen. En steeds neemt de mens de tweede keer een actievere rol in. Volgens Sacks benadrukt dit dat de vrijheid van Israël niet alleen passief gekregen kon worden, maar ook actief eigen gemaakt moest worden. Een leerweg die, zo zegt hij, ieder volk altijd opnieuw moet gaan. De kern van het boek Exodus is een geloof in vrijheid: ons geloof in Gods vrijheid en Gods geloof in onze vrijheid.
Meer lezen / meelezen?
De boeken van Jonathan Sacks zijn in Nederlandse vertaling uitgegeven door Skandalon, Middelburg: Exodus. Boek van de bevrijding.
Een overzicht van alle vieringen rondom Exodus
In de vieringen houden we ons zoveel mogelijk aan de volgorde van het Joodse leesrooster, de parasja’s. Vaak zijn dat grote tekstgedeelten. Inhoudelijk zal lang niet alles aan de orde kunnen komen. In het rooster hieronder zijn enkele keuzes gemaakt met dien verstande dat het de voorgangers vrijstaat om binnen het kader van de betreffende parasja daar vorm en inhoud aan te geven.
